Archanioł Gabriel i Jego misja zwiastowania Dobrej Nowiny Maryi Pannie

Z Pisma Świętego znamy trzech archaniołów: Michała, Gabriela i Rafała. Imię Archanioła Gabriela oznacza z języka hebrajskiego: Bóg jest moją siłą, mąż Boży, wojownik Boży.

Patrząc na ikonostas (ozdobna, pokryta ikonami ściana we wnętrzu cerkwi oddzielająca miejsce ołtarzowe od nawy przeznaczonej dla wiernych) Gabriel zazwyczaj umiejscowiony jest po prawej stronie Jezusa Chrystusa. Po przeciwległej stronie stoi Michał. Obydwaj archaniołowie skłaniają się przed majestatem Syna Bożego.

Świętego Gabriela na kartach Pisma Świętego możemy odnaleźć zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamencie. Choć z pewnością każdemu ten Archanioł kojarzy się z momentem zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie dobrej nowiny o narodzinach Jezusa – Syna Bożego. Przez wzgląd na to poselstwo, Gabriel utożsamiany jest z takimi cechami jak: łagodność, delikatność, wrażliwość. Często ludzie nieznający Pisma Świętego nie wiedzą, że ten Archanioł, przed ukazaniem się Maryi, ukarał niemotą Zachariasza za jego brak wiary. Gabriel również był tym, który we śnie pouczał Józefa i ostrzegał Go przed niebezpieczeństwem.

Atrybutami Gabriela są berło – symbol królewskiej godności, list, zwój – symbol przekazanej wiadomości od Boga dla Maryi, lilia – symbol czystości, gałązka palmy lub oliwki – symbol pokojowych zamiarów względem przyszłej Matki Boga.

Archanioł Gabriel na ikonach nie jest ukazywany tak statycznie jak Michał. W scenie zwiastowania Gabriel biegnie ku siedzącej Maryi. O tym, że jest w ruchu świadczą: rozwiane tasiemki od przepaski, gest błogosławieństwa wykonany ręką (złączone dwa palce wskazują na symbolikę unii hipostatycznej – dwóch natur w Chrystusie – boskiej i ludzkiej), stopa uniesiona. Maryja w odróżnieniu od Archanioła jest statyczna zdaje się jakby bardziej opanowana. Uważny obserwator dostrzeże greckie litery przy głowie Maryi, są to skróty słów: Maryja, Boży Syn. Skąd symbolika Syna, skoro ikona przedstawia tylko Gabriela i Maryję? Otóż ikona nie przedstawia jedynie tego, co widać, ale również to, co dla oka niewidoczne. Maryja już zgodziła się z Wolą Boga, aby zostać Matką Jego Syna. Jej gest ręki świadczy o przyjęciu tego anielskiego poselstwa, choć jest w tym jakby pewna doza nieśmiałości. Lewa ręka Matki Bożej trzyma wrzeciono, gdyż w tradycji Maryja wyszywała zasłonę Przybytku oddzielającą miejsce Święte Świętych (ołtarzowe) od reszty świątyni. Trzy palce wskazują na symbolikę Trójcy Świętej. Promień z Niebios symbolizuje dosłownie zacienienie, osłonięcie Maryi Duchem Świętym, dzięki któremu staje się brzemienną.

Kolorystyka w ikonografii ma ogromne znaczenie. Każdy kolor ma za zadanie przekazać jakąś prawdę o ukazanym świętym człowieku lub aniele. Kolor zielony symbolizuje działanie Ducha Świętego, rajski ogród. Kolor niebieski oraz jego odcienie wskazują na niebo i świat duchowy. Kolor czerwony może wskazywać na ogień miłości Ducha Świętego, ale też może być symbolem przelanej krwi. Kolor złoty jest utożsamiany z boskością, zaś używany jako tło zawsze przypomina, że oglądamy świat niebiański. Kolory twarzy spokojne, stonowane mają symbolizować łagodność i wszelkie cechy świętych. Biel jest bliskoznaczna złotu, wskazuje na świętych, którzy wybielili swe szaty we Krwi Baranka i mogą dostąpić chwały Nieba. Czerń natomiast jest bardzo rzadko używana, głównie do ukazania otchłani, królestwa grzechu i śmierci. Ze względu na to, że ikony z czasem ciemnieją, wiele osób twierdzi, że Maryja jest na wielu ikonach przedstawiana w czarnych szatach. Nic bardziej mylnego, ponieważ Jej szaty zazwyczaj są koloru purpury. Jedna z najpiękniejszych ikon – Matka Boska Włodzimierska ma chiton i maforion (rodzaj płaszcza) koloru purpurowego – dziś powiedzielibyśmy ciemnego burgundu.

Nie tylko ikonopisarze sięgali po scenę zwiastowania. Malarz Fra Angelico również niezwykle upodobał sobie ten moment historii zbawienia. Gabriel zwykle u Fra Angelico jest dostojnym młodzieńcem, o jasnej cerze i złotych lokach, w szatach o kolorze oranżu, złamanej czerwieni. Zaś Maryja jest niczym jasnowłosa, renesansowa piękność, która ma odzwierciedlać kruchość, delikatność, pokorę. Fra Angelico przedstawia Najświętszą Panienkę ze złożonymi (skrzyżowanymi) rękami na piersiach. Taki gest w Kościele czyni się po przyjęciu Komunii Świętej. Oznacza on, że przyjęło się Ciało Jezusa przez miłość i wiarę. Z kolei Sandro Botticelli w charakterystyczny dla siebie sposób ukazuje scenę zwiastowania jako bardzo dynamiczną. Wszystko w tej scenie jest ruchem, jedynie twarz Maryi zdaje się być spokojna, niczym nieporuszona, łagodna. Starsze ikony, w odróżnieniu od współczesnych, rzadko ukazują wszystkich trzech archaniołów razem. Różnice między Archaniołami można dostrzec w mgnieniu oka, gdyż wszyscy trzej posiadają odmienne atrybuty i kolory szat.

Święty Archanioł Gabriel w Kościele nie doczekał się specjalnej modlitwy za Jego wstawiennictwem poza modlitwą odmawianą we wspomnieniu liturgicznym.

Mariola Trojanowska