Glosariusz

Acheiropoietos (grec. Αχειροποίητος) – wizerunek postaci stworzony w nadnaturalny, cudowny sposób - nie ręką ludzką. Pierwszy raz sformułowania tego użył Ewagriusz Scholastyk w VI w.

Chiton (gr. χιτον) – koszula lniana lub wełniana z krótkimi rękawami noszona w starożytnej Grecji, pochodzenia fenickiego. Chiton składał się z dwóch prostokątnych kawałków materiału zszytych dłuższymi bokami do wysokości ramion, na ramionach spinany fibulami lub guzikami. Chiton zakładany był bezpośrednio na ciało; mógł być luźny bądź z paskiem w talii, długi (do kostek; zwany chitonem jońskim) lub krótki (do połowy ud; zwany doryckim).

Chrystogram - Pierwsi chrześcijanie stworzyli symbol Chrystusa: monogram Chi-Ro, skomponowanego z dwóch pierwszych liter greckiego słowa Christos. Na ikonach bizantyjskich Chrystusa oznacza monogram ΙC ΧC (skrót od gr. wyrazu ΙΗCΟΥC ΧΡΙCΤΟC – Jezus Chrystus), z którego na Zachodzie powstał monogram IHS

Deesis (łac. z gr. Δεομαι, modlitwa, prośba) – motyw związany z ikonografią chrześcijańską. Polega na trimorhionicznym (trójczęściowym) obrazowaniu osób świętych – centralną osobą jest Chrystus jako Pantokrator, obok Maryja, następnie Jan Chrzciciel. Często też kompozycja uzupełniana jest o znajdujące się poniżej postacie aniołów, świętych, apostołów lub proroków - wtedy powstaje tzw. Wielkie Deesis.

Eleusa / Umileniie (gr. Ἐλεούσα) oznaczająca dosłownie czułość –  ikona przedstawiająca Matkę Boską pochylającą głowę, aby przytulić swój policzek do policzka Syna, który obejmuje ją jedną ręką (często niewidoczną) za szyję, a drugą trzyma w ręce Matki. W ikonostasie pięciorzędowym występuje w pierwszym rzędzie po lewej stronie obok Carskich Wrót. Przykładem Eleusy jest ikona Matki Boskiej Włodzimierskiej

Himation (gr. ἱμάτιον) – wierzchnie okrycie noszone w starożytnej Grecji. Himation był prostokątnym kawałkiem tkaniny pełniącym rolę peleryny. Noszony zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety, nakładany był na chiton i drapowany w fałdy.

Hodegetria (gr. ή oδηγήτρια) czyli Ta, która wskazuje drogę, Maryja wskazująca na Chrystusa – najstarszy i najbardziej rozpowszechniony typ ikonograficzny przedstawienia Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus na ręku. Przykładem Hodegetri jest ikona Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.

Ikona (gr. εἰκών) – obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne. Charakterystyczna dla chrześcijańskich Kościołów wschodnich

Ikonostas - (gr. eikón oznaczające obraz oraz stásis czyli pozycja, umiejscowienie) – ozdobna, pokryta ikonami ściana we wnętrzu cerkwi, która znajduje się między miejscem ołtarzowym (swiatłyszcze, sanktuarium, prezbiterium) a nawą (naos), przeznaczoną dla wiernych.

Loros (gr. λώρoς) – element ubioru cesarzy bizantyńskich o głębokiej wymowie ideowej; długa purpurowa lub złota szarfa, wysadzana klejnotami, często także haftowana złotą nicią. Loros wywodził się z późnorzymskiej togi konsularnej (trabea triumphalis). Oplatając szatę cesarza w specyficzny sposób, który ulegał modyfikacji przez wieki, loros symbolizował całun Jezusa Chrystusa, przypominający jego śmierć i zmartwychwstanie.

Maforion  – długi szal okrywający głowę i całą postać kobiecą; purpurowy płaszcz; Bogurodzica jest przedstawiana w maforionie ozdobionym trzema gwiazdami - symbolem jej dziewictwa, przed narodzeniem Chrystusa, w jego trakcie i po narodzeniu. Według tradycji maforion Marii przechowywany był w kościele Blacherneńskim w Konstantynopolu.

Mandylion (gr. μανδύλιον) – występujący w ikonografii od VI wieku rodzaj acheiropoietosu. Nazwa pojawia się w źródłach począwszy od XII w., a wywodzi się od późnogreckiego mandilion - ręcznik, chusta lub semickiego mindil. Mandylion przedstawia łagodne, spokojne, pełne miłosierdzia Oblicze Chrystusa w odróżnieniu od veraicon (łac. icona vera – prawdziwe oblicze) chusta Świętej Weroniki przedstawia cierpiącą Twarz Jezusa.

Nimb (łac. nimbus, chmura) – termin stosowany w sztuce na określenie świetlistego otoku wokół głów przedstawianych na obrazie postaci boskich lub świętych; symbolizuje ich duchowe światło. Nimb może mieć kształt koła, krzyża wpisanego w okrąg, trójkąta lub promieni rozchodzących się wokół głowy. Nimb krzyżowy (linie tworzą krzyż, taki nimb może mieć jedynie któraś z Osób Trójcy Świętej), wewnątrz którego znajdują się trzy litery greckie OΩN, oznaczające słowa wypowiedziane do Mojżesza: „Jestem Który Jestem”.

Pantokrator (gr. Παντοκρατωρ ) Wszechwładca, Pan wszystkiego, w ikonografii przedstawienie Jezusa Chrystusa jako władcy i sędziego Wszechświata.

Rabdos (gr. ράβδος) – laska używana przez biskupów przy oficjalnych wystąpieniach, w ikonografii symbolizująca władzę duchową.

Sfera (zamiennie z kulą) – na której widnieje grecki monogram  oznaczający Chrystusa (gr. Χριστός ) -  Namaszczonego, panującego nad światem